فالش‌های مرگبار
دو ر می فا سو لا سی هفت نت اصلی موسیقی است. هر نت فرکانس مخصوص به خود را دارد. اگر فرکانس نتی که نواخته می‌شود، بالاتر یا پایین‌تر از فرکانس استاندارد آن نت باشد از اصطلاح «فالش زدن» استفاده می‌شود؛ همان صدای گوش‌خراشی که تمایل به ادامه شنیدن موسیقی را از بین می‌برد. فالش (Falsch) کلمه‌ای آلمانی و به معنای خطاست. البته تنها موسیقی نیست که خطا در اجرای اجزای سازنده‌اش منجر به خروجی غیردلخواه می‌شود؛ گاهی سلول‌های بدن نیز دچار فالش زدن در اجرای کدهای ژنتیکی‌شان می‌شوند.
به گزارش ستاد ارتباطات و ترویج بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص)، اگر بخواهیم DNA را به یک ملودی تشبیه کنیم، نت‌های سازنده این ملودی واحدهایی به نام اسیدنوکلئیک هستند. با کنار هم قرار گرفتن چیدمان مختلفی از این نت‌ها، واحدی به نام ژن شکل می‌گیرد. اگر تغییری در چیدمان اسیدنوکلئیک‌هایی که در کنار هم‌اند رخ بدهد، به آن جهش می‌گویند. جهش همان فالش زدن نت‌ها توسط سلول به عنوان یکی از نوازندگان ارکستر سمفونی بدن است. همه جهش‌ها خطرناک نیستند؛ اما فالش زدن‌های مداوم یک سلول، باعث سرطانی شدن آن سلول می‌شود.
بعضی جهش‌ها موجب از کار افتادن دستورالعملی می‌شوند که ژن در خود دارد. برخی دیگر باعث می‌شوند تا سلول، پروتئینی متفاوت از چیزی بسازد که قرار بود با دستور قبلی ساخته شود. اگر جهش در ژن کدکننده پروتئین‌های آنتی‌ژن رخ دهد؛ در این صورت پروتئینی جدید روی سطح سلول شکل می‌گیرد که در بافت طبیعی دیده نمی‌شود. در نتیجه برای سیستم ایمنی بدن عنصری ناشناخته و جدید است و علی‌القاعده می‌تواند باعث برانگیختن پاسخ دستگاه ایمنی شود.
اختفای مجرمانی که فالش می‌زنند
اگر بدن می‌تواند به واسطه بروز آنتی‌ژن‌های جدید و غیرعادی روی سطح سلولی که سرطانی شده، آن سلول را شناسایی کرده و از بین ببرد، دیگر چه نیازی به روش‌های متداول درمان سرطان نظیر شیمی‌درمانی، پرتو درمانی و ... است؟
واقعیت این است که سلول‌های سرطانی‌شده دستگاه ایمنی را فریب داده و با سرعتی بیش از سرعت پاسخ ایمنی، از طریق رشد خارج از کنترل و ایجاد تومور، جایگاه خود را در بدن تثبیت می‌کنند. لذا ایمنی طبیعی بدن نمی‌تواند به‌طور خودکار و به تنهایی از پس آن‌ها بربیاید. شکل‌گیری تومور باعث می‌شود که مقاومت این سلول‌های سرطانی به سلول‌های T (یکی از انواع سلول‌های دستگاه ایمنی) افزایش یابد و همچنین در ادامه توزیع مجدد و رشد تومور تسهیل شود. سلول‌های سرطانی تومور از طریق آزادسازی ترکیباتی به نام فاکتورهای رشد نیز باعث سرکوب سیستم ایمنی می‌شوند.
جالب آنجاست که علی‌رغم تصور، بافت تومور فقط شامل سلول‌های سرطانی نیست. بلکه بعضی سلول‌های دستگاه ایمنی، که احتمالاً جان‌سختان نبرد با سلول‌های سرطانی تومور هستند، نیز در آن یافت می‌شوند. مطالعات دانشمندان حوزه سرطان نشان داده است که سلول‌های T استخراج‌شده از بافت سرطانی، قابلیت شناسایی سلول‌های سرطانی را دارند. در ادامه، با پیشرفت تکنولوژی، بشر توانست توالی مولکولی یا همان کد ژنتیکی که مسئول ساخت آنتی‌ژن‌های سلول‌های سرطانی است را شناسایی کند.
تا اینجای کار به نظر می‌رسد که دستگاه ایمنی اسیر ذکاوت تومور شده و علی‌رغم فهمیدن استراتژی دشمنش، نمی‌تواند بر آن غلبه کند. اما اگر نیروهای امداد از خارج از بدن به کمکش بیایند چه؟ همان کاری که واکسن انجام می‌دهد!
بررسی کوک بودن ساز سلول‌ها
اوگور شاهین و همسرش اوزلم تورجی، پژوهشگرانی اهل ترکیه هستند که سال‌هاست در آزمایشگاهشان تلاش می‌کنند واکسنی علیه سرطان بسازند. آن‌ها ابتدا دنبال این بودند که بفهمند کدام جهش‌ها باعث می‌شود دستگاه ایمنی به آنتی‌ژن‌های جدید واکنش نشان دهد. برای پیدا کردن جهش‌ها لازم است دستورات ژنتیکی یا همان ملودی سلول‌های سرطانی با سلول‌های استاندارد غیرسرطانی مقایسه شوند.
اگر فرکانس یک ساز تنظیم نباشد، حتی با نواختن صحیح نت نیز، صدایی فالش شنیده می‌شود. راهکار این است که فرکانس ساز با یک معیار استاندارد سنجیده شود. در فرایند مورد طراحی شاهین و همکارانش نیز چنین اتفاقی می‌افتد. ابتدا از بخش سرطانی‌شده نمونه‌برداری می‌شود تا کدهای ژنتیکی موجود در آن با دستورات ژنتیکی بافت سالم و مشابه‌اش به صورت انطباقی مورد بررسی قرار گیرد. با یافتن کد ژنتیکی آنتی‌ژن‌های جدید، شاخصه شناسایی سلول سرطانی که دقیقا همان نقطه هدف برای واکسیناسیون است، مشخص می‌شود. اما انواع زیادی از سرطان وجود دارند که حتی در هر نوع نیز، آنتی‌ژن‌های سرطانی ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشند. اینجاست که سخن از پزشکی شخصی‌سازی شده به میان می‌آید. در این رویکرد از مشخصات ژنتیکی هر فرد برای پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری استفاده می‌شود.
اوگور شاهین و همکارانش اولین بررسی انسانی پزشکی شخصی‌سازی شده برای درمان سرطان را انجام دادند. آن‌ها از 13 فرد بیمار نمونه‌برداری کرده و در هر کدام، 10 ژن جهش‌یافته موثر در بیماری‌شان را شناسایی کردند. دستور ژنتیکی آنتی‌ژن جدید (سرطانی) هر کدام از این بیماران در قالب دو RNA مصنوعی بازسازی شده و این RNAها به‌عنوان واکسن به بیماران تزریق شدند تا سیستم دستگاه ایمنی را تحریک به واکنش کنند. نتایج تزریق چندین دوز از این واکسن نشان دادند که سلول‌های T بیماران برای مقابله با حداقل سه جهش از ده جهش مورد نظر، توانمند شدند و همچنین نرخ پخش شدن سلول‌های سرطانی به بخش‌های دیگر بدن (متاستاز) به میزان زیادی کاهش یافت. دکتر اوگور شاهین در سال 2019 موفق به دریافت جایزه مصطفی(ص) برای «طراحی و ارزیابی بالینی واکسن‌های درمانی ضد سرطان بر پایه mRNA بر اساس جهش‌های هر بیمار» شد.
آینده‌ای نه چندان ژوست برای ارکستر سمفونی بدن
واقعیت این است که نمی‌توان جلوی فالش زدن سلول‌ها را گرفت؛ چراکه عوامل ژنتیکی و محیطی مسبب جهش، قابل حذف نیستند. ولی امید و تلاش برای غلبه بر سرطان نیز قابل حذف نیست. گرچه پزشکی شخصی‌سازی شده هنوز در ابتدای راه است اما تاریخ علم نشان داده است که تلاش دانشمندان در راستای ارتقای سلامت ممکن است به درازا بکشد ولی همیشه نتایجی اثربخش برای آیندگان دارد.
