«نرم‌افزار چیست؟»: پرسشی دشوار که آسان می‌نماید
مدیریتِ بی‌‌وقفه و روزانۀ میلیون‌ها کاربر و میلیاردها تراکنش برای سرویس‌های بسیار بزرگ مانند مایکروسافت، گوگل و بلک‌بری بسیار مهم است. این خدمات که به‌شدت به نرم‌افزار متکی هستند، با چالش‌‌های منحصر به فردی از لحاظ مقیاس روبرو هستند که بسیار بیشتر از چالش‌‌‌هایی است که سیستم‌های نرم‌افزاری معمولی با آن مواجه می‌شوند.
به گزارش ستاد ارتباطات و ترویج بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص)، احمد حسن، استاد مهندسی نرم‌افزار در دانشگاه کوئینز و برگزیدۀ جایزه مصطفی(ص) در سال 2023، روش‌هایی را ابداع کرده است که به تداوم این قبیل سامانه‌های مقیاس فوق وسیع کمک می‌کند.
حسن در گفتگویی با رصدخانه گفت: «مهمترین چیزی که ما امروزه روی آن کار می‌کنیم، سامانه‌های مقیاس فوق وسیع است. اگر من یک ابزارک برای یک شرکت کوچک توسعه دهم، لازم نیست نگران خیلی چیزها باشم اما وقتی برنامه به‌طور ناگهانی در یک روز 10.000.000 کاربر دریافت می‌کند، باید از خیلی چیزها مطمئن شوم. بنابراین، ساختن ابزارک تلفن همراه بسیار آسان است اما اطمینان از کیفیت بالا، قابل اعتماد بودن و عدم ایجاد آسیب، سخت است.»
اما چگونه میتوانیم مطمئن شویم نرم‌افزار امن و قابل اعتماد است؟ به گفته حسن، «شیوه‌ای که ما به کار می‌گیریم استفاده از خرد جمعی و دانش افراد قبل از ما است. دقیقا مثل همین جمله است که می‌گویند «به حرف بزرگترها گوش کن.» این همان کاری است که ما انجام می‌دهیم. روش ما مشاهده تمام داده‌ها است.»
حسن از تجزیه‌و‌تحلیل نرم‌افزار برای بهره‌برداری از مجموعه‌ها یا مخازن فراوان و عمدتا ناشناختۀ دادۀ متصل به این سرویس‌‌ها استفاده می‌کند. رشته‌ای که او در حال مطالعه بر آن است رشتۀ کاوش مخازن نرم‌افزاری نام دارد.
احمد حسن در یکی از فرسته‌های لینکدین خود نوشته است: «من جوان‌ترین برگزیدۀ جایزه مصطفی(ص) هستم، جایزه‌ای که مجلۀ نیچر از آن به عنوان "نوبل مسلمانان" یاد کرده است. من این جایزه را برای رشتۀ مهندسی نرم‌افزار هوشمند یا مهندسی نرم‌افزار هدایت شده با هوش مصنوعی دریافت کردم.»
حسن معتقد است بزرگترین پرسشی که باید در ده سال آینده در این رشته به آن پاسخ داده شود این است که «نرم‌افزار چیست؟» به گفته این برگزیدۀ جایزۀ مصطفی(ص)، «ما از "نرم‌افزاری که در آن توسعه‌دهندگان همه چیز را مینویسند" به "نرم‌افزاری که در آن شما تنها نمونه‌هایی از خوب و بد را ارائه می‌دهید و هوش مصنوعی ادامه کار را برای شما انجام می‌دهد" رسیدیم.» حسن به خاطر فعالیتش در این زمینه، جایزه مصطفی(ص) را دریافت کرد.
به گفتۀ این دانشمند برجسته، نقاط عطف حرفه‌اش زمان‌هایی است که ایده‌هایی را پیشنهاد می‌کند و می‌بیند که این ایده‌ها در عمل مورد استفاده قرار می‌گیرند و توسط شرکت‌هایی مانند مایکروسافت، گوگل و بلک‌بری استفاده می‌شوند. به گفته وی، این نشان‌دهنده «قابل اعتماد بودن سیستم نرم‌افزاری» است.
تیم حسن ابزارها و روش‌هایی را ابداع کرده است که در محصولاتی که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از آنها استفاده می‌کنند، به کار گرفته شدهاند. او متخصص طراحی پلتفرم بی‌سیم بلک‌بری در شرکت بلک‌بری است و همچنین در آزمایشگاه تحقیقاتی Almaden متعلق به شرکت پژوهشی آی‌بی‌ام و آزمایشگاه تحقیقات کامپیوتری در شرکت نورتل مشغول به فعالیت است. او حق ثبت اختراع در کشورهای گوناگونی از جمله ایالات متحده، اروپا، هند، کانادا و ژاپن را دریافت کرده است.
علاوه بر این، او به تشکیل یک جامعه بزرگ در رشتۀ کاوش مخازن نرم‌افزاری اعتقاد دارد. «ایجاد یک جامعه بزرگتر از اهمیتی حیاتی برخوردار است. بنابراین، یکی از چیزهایی که از روز نخست روی آن تمرکز کردم، تشکیل انجمن کاوش مخازن نرم‌افزاری بود. در ابتدا، کارگاهی را تشکیل دادم که اکنون اساساً به بزرگترین کنفرانس در این زمینه تحقیقاتی تبدیل شده است. این تنها کنفرانس در این رشته و دومین کنفرانس بزرگ در مهندسی نرم‌افزار به طور کلی است.»
حسن که سازمان‌دهی و تشکیل کنفرانس کاوش مخازن نرم‌افزاری و جامعه تحقیقاتی آن را برعهده داشت، می‌گوید: «تصمیم گرفتم کنار بکشم و بگذارم کنفرانس خودش توسعه یابد، مانند زمانی که به بچه‌هایتان اجازه می‌دهید به مدرسه و دانشگاه بروند. دقیقا مثل همان زمان شما نگران هستید که برای آنها اتفاقی نیفتد.»
تلاش‌های حسن گواهی بر تعهد و پشتکار او برای پیشبرد این حوزه و اطمینان از قابلیت اطمینان سیستم‌های نرم‌افزاری است. بدین ترتیب حسن با تلاش مستمر و دستاوردهای پیشگامانه خود آینده مهندسی نرم‌افزار را شکل می‌دهد و آن را برای همه ایمن‌تر و قابل اطمینان‌تر می‌کند.
آن‌چه خواندید پیش‌تر در شماره نخست نشریه بین‌المللی رصدخانه منتشر شده بود.
