ویتامین D در نقش هورمون
نام ویتامین D اغلب همراه با دو کلمه کلسیم و استخوان در ذهن ما تداعی می‌شود؛ اما عملکرد این ویتامین محدود به فرایند جذب کلسیم و استحکام استخوان نیست. بلکه تحقیقات علمی بسیاری از نقش این ویتامین در سلول‌ها و اندام‌های مختلف بدن و همچنین تاثیرات گسترده آن در بیماری‌های مختلف نظیر سرطان، دیابت، آلزایمر، دمانس، اوتیسم، پارکینسون و MS سخن گفته‌اند.
به گزارش ستاد ارتباطات و ترویج بنیاد مصطفی(ص)، این مطلب نقش ویتامین D در سازوکارهای مختلف بدن به‌ویژه در حوزه مغز و شناخت را بیان می‌کند و شما را ترغیب می‌کند که اگر تا به این لحظه آزمایش خون و بررسی سطح ویتامین D خود را به تعویق انداخته‌اید، بیش از این تعلل نکنید؛ چراکه کمبود این ویتامین در سنین مختلف تاثیرات بسزایی بر سلامت انسان دارد.
داستانی فراتر از استخوان و کلسیم
ویتامین D جذب کلسیم را در روده افزایش می‌دهد. در نتیجه تاثیر جدی در رشد، بازسازی و حفظ استحکام استخوان‌های ما دارد و بدون ویتامین D کافی، استخوان‌ها می‌توانند نازک و شکننده شود. همچنین مقدار کافی ویتامین D در کودکان برای جلوگیری از نرمی استخوان و در بزرگسالان برای محافظت در برابر پوکی استخوان بسیار حیاتی است. با توجه به نقش پررنگ و مهمی که کلسیم در فرایند انقباض عضلات ایفا می‌کند، کمبود ویتامین D و در نتیجه کاهش جذب کلسیم، باعث اخلال در تنظیمات عصب-عضله شده که منجر به انقباش غیرارادی عضلات و گرفتگی و اسپاسم در آن‌ها می‌شود. اما داستان این ویتامین به همین جا ختم نمی‌شود.
از ویتامین D گاه به عنوان یک هورمون نیز یاد می‌شود. به این معنا که این مولکول می‌تواند به عنوان یک پیام‌رسان در بدن عمل کند و با اتصال به گیرنده‌هایش در سلول‌های مختلف بدن، منجر به آغاز فرایندهای دیگر شود. برای مثال ویتامین D در کاهش التهاب و ایجاد تعادل در فرایندهایی نظیر رشد سلولی، سوخت‌و‌ساز گلوکز و عملکرد دستگاه ایمنی نقش دارد.
ویتامین D بازیگر کلیدی در مغز و شناخت
مطالعات مختلفی از نقش ویتامین D در عملکردهای شناختی انسان سخن گفته‌اند. شناخت به معنای فرایندهای مغزی مرتبط با دانش، یادگیری، درک و همچنین توانایی توسعه این عملکردهاست. این مطالعات نشان داده‌اند که ویتامین D بر سرعت پردازش مغز، یادگیری و حافظه کلامی ، توجه و همچنین عملکردهای شناختی عمومی نقش دارد.
کمبود ویتامین D زوال شناختی وابسته به افزایش سن را تسریع می‌کند. این ویتامین می‌تواند از طریق افزایش غلظت یک انتقال‌دهنده عصبی به نام استیل کولین که در حافظه، یادگیری و توجه ما نقش دارد، به بهبود حافظه کمک کند. ویتامین D همچنین می‌تواند با پاکسازی نوعی از آمیلوئیدهای مغزی که از نشانه‌های آلزایمر هستند، از سیستم عصبی و شناختی ما محافظت کند. به علاوه غلظت بالای این ویتامین چه در دوران بارداری مادر و چه در اوایل زندگی نوزاد، می‌تواند احتمال ابتلا به اوتیسم که حاصل نوعی اختلال در رشد مغز است را کاهش دهد.
مطالعات مختلفی از ارتباط بین ویتامین D و افسردگی خبر می‌دهند. مطالعه‌ای در سال 2017 نشان داد که افسردگی، ناشی از عدم تعادل بین مسیرهای تحریکی و مهاری مغز است. باید به خاطر داشت که کلسیم یکی از عناصر کلیدی در عملکرد مسیرهای عصبی است. علاوه بر نقشی که ویتامین D در جذب کلسیم دارد، این ویتامین با جلوگیری از افزایش سطح کلسیم در سلول‌های عصبی، باعث اختلال در مسیرهای عصبی شده و می‌تواند در افسردگی ایفای نقش کند.
در بیماری پارکینسون، سلول‌های عصبی که کنترل‌کننده حرکات بدن هستند، تخریب می‌شوند. با تخریب این سلول‌ها که مسئول ساخت نوعی انتقال دهنده عصبی به نام دوپامین هستند، سطح دوپامین مغز کاهش می‌یابد. ویتامین D از طریق تاثیری که بر مسیرهای دوپامینی مغز دارد می‌تواند در درمان پارکینسون نیز موثر باشد.
ویتامین D بازیگر تاثیرگذار در بیماری MS
سلول عصبی نوعی جاده برای انتقال پیام عصبی است. برای تسریع این انتقال، بیشتر بخش‌های سلول عصبی با پوشش عایقی به نام میلین پوشیده شده است. در ماتیپل اسکلروزیس (MS) که نوعی بیماری خودایمنی است، سیستم ایمنی بدن به میلین دور سلول‌های عصبی حمله کرده و و آن را از بین می‌برد. در نتیجه انتقال پیام عصبی به شدت کند می‌شود و اختلال‌های مختلفی را در بدن ایجاد می‌کند. اختلالات شناختی یک از علائم رایج در بیماران MS است. تحقیقات نشان داده‌اند که کمبود ویتامین D با تاثیر بر کارکردهای شناختی مغز می‌تواند در روند بیماری MS نیز موثر باشد. از سوی دیگر ویتامین D با تاثیر بر تکثیر و تمایز سلول‌های عصبی بنیادی می‌تواند باعث افزایش ساخت سلول‌هایی با نام الیگودندروسیت شود که منشا اصلی ساخت میلین است.
تاکنون درمانی قطعی برای بیماری MS وجود ندارد اما با شناخت عوامل موثر بر آن می‌توان احتمال ابتلا به آن را کاهش داده و یا در صورت ابتلا، سرعت پیشرفت بیماری را کند کرد.
دکتر سامیا خوری، محقق لبنانی‌تبار و استاد دانشگاه بیروت، سال‌هاست که به طور خاص بر روی عوامل موثر در بیماری MS و سازوکارهای تنظیمی آن تمرکز دارد. در سال 2017 او و تیمش طی پژوهشی نشان دادند که مصرف یک دوره سه ماهه ویتامین D در آن دسته از مبتلایان به بیماری MS که با کمبود این ویتامین مواجه هستند، منجر به ارتقا و بهبود عملکردهای شناختی این افراد می‌شود. در نتیجه می‌تواند کمک شایانی به بهبود کیفیت زندگی آن‌ها بکند.
در سال 2023، دکتر خوری به پاس پژوهش‌های موثرش در شناسایی عوامل موثر در MS و سازوکارهای تنظیم و تحمل آن برگزیده پنجمین دوره جایزه مصطفی(ص) شد. این جایزه به صورت دو سالانه برگزار می‌شود تا برجسته‌ترین دستاوردهای علمی دانشمندان جهان اسلام را معرفی کرده و از آن‌ها تقدیر کند.
آگاهی از نقش و تاثیرات گسترده ویتامین D نباید منجر به مصرف خودسرانه آن شود. فراموش نکنید که ویتامین D نوعی ویتامین محلول در چربی است و مصرف آن باید در صورت کمبود و حتما تحت نظر پزشک صورت بگیرد؛ چراکه مقادیر بالای آن نیز باعث بروز عوارض و مشکلات جدی در بدن می‌شود.
