برگزیدگان جایزه مصطفی(ص) چگونه معرفی و انتخاب میشوند؟
جایزه مصطفی(ص) به عنوان جایزه‌ای شاخص در حوزه علم و فناوری در کشورهای اسلامی، به صورت دوسالانه برترین آثار علمی دانشمندان مطرح را در مرزهای دانش، شناسایی و تقدیر می‌کند، در گزارش ذیل روند معرفی و شناخت این دانشمندان را مرور می‌کنیم.
به گزارش ستاد ارتباطات و ترویج بنیاد مصطفی(ص) بر اساس اساسنامه جایزه مصطفی(ص)، ثبت‌نام یا نامزدی، از سوی خود فرد امکان‌پذیر نیست و آثار علمی توسط نهادهای نامزدکننده و دانشمندان و شخصیت‌های علمی جهانی به دبیرخانه جایزه معرفی می‌شود. فرم ثبت‌نام و معرفی نامزدها باید برای هر اثر به‌صورت جداگانه تکمیل و به دبیرخانه ارسال شود.
اکنون ۲۰۴ پژوهشگاه، دانشگاه، پارک فناوری یا دیگر مراکز علم و فناوری از ۵۴ کشور عضو سازمان همکاری‌های اسلامی در فهرست نهادهای نامزدکننده قرار دارند.
شرايط شرکت در جایزه مصطفی(ص)
دانشمندان مسلمان و غیرمسلمان که تابعیت هر یک از کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اسلامی را داشته باشند می‌توانند برای شرکت در هر کدام از چهار حوزه جایزه نامزد شوند. اما شرط شرکت در حوزه «علوم پایه و مهندسی» صرفا مسلمان بودن است و شهروندان همه کشورهای جهان برای دریافت جایزه در این حوزه می‌توانند معرفی شوند. نامزدها تنها توسط دانشمندان برجسته و نهادهای علمی مانند دانشگاه‌‌ها و مراکز علمی معتبر، انجمن‌ها و قطب‌های علمی و فناوری، فرهنگستان‌های علوم کشورهای اسلامی و پارک‌های علم و فناوری معرفی میشوند.
شاخص‌های انتخاب و ارزیابی آثار
بنیاد مصطفی(ص) روش نوینی را در انتخاب برگزیدگان جایزه دارد. نوآوری مشهود در روش علمی، پیشرو بودن اثر و ماندگاری آن از مهم‌ترین ویژگی‌های مد نظر کمیته داوران است. همچنین اثر باید کاربردهای مشخصی داشته یا نتایج حاصل از آن به صورت محسوس در جهان علم تأثیر گذاشته باشد. شرکت‌کنندگان برای اثبات این ویژگی‌ها باید دلایل کافی و مستندات مشخص ارائه کنند.
دامنه تاثیر؛ اثر علمی مورد داوری باید به گسترش مرزهای دانش در جهان کمک کرده و در سطح جهانی یا منطقه‌ای تأثیر علمی قابل‌ملاحظه‌ای بر جای گذاشته باشد. همچنین آثار باید یا در قالب یک تئوری علمی در رسانه‌های معتبر علمی منتشر شده باشد و یا قابلیت تبدیل به طرح‌های اقتصادی و تولید ثروت را داشته باشد. همچنین آثار علمی ارسالی باید بر فرهنگ، جامعه، سلامت، محیط‌زیست و رفاه عمومی تأثیر مشهودی داشته و در پاسخ‌گویی به نیازهای علمی یا حل مسائل اجتماعی ایفای نقش کرده باشند.
ویژگی‌های صاحب اثر؛ صاحب یا صاحبان اثر علمی نامزد دریافت جایزه مصطفی(ص) باید در زمینه تخصصی خود حسن شهرت و سابقه علمی درخشانی داشته باشد. این سابقه از طریق آثار و مقالات منتشر شده در نشریات معتبر علمی یا نوآوری‌ها و اختراعات ثبت شده یا نقش داشتن در توسعه فناوری‌های جدید سنجیده خواهد شد. جامع‌نگری و روحیه نوآوری علمی از دیگر ویژگی‌های نامزدهای دریافت جایزه مصطفی(ص) است.
مراحل انتخاب و ارزیابی
دو معیار اولیه برای نامزدی جایزه وجود دارد؛ نهادهای علمی که محققان را برای جایزه مصطفی(ص) نامزد می‌کنند، وظیفه ارزیابی آثار و زندگینامه فردی و علمی داوطلب را بر عهده دارند و پس از حصول اطمینان از واجد شرایط بودن شخص، اطلاعات به دبیرخانه جایزه مصطفی(ص) فرستاده می‌شود.
همچنین بعد از دریافت آثار اولیه، دبیرخانه، آثار را بررسی و آثار غیرمنطبق با ضوابط بنیاد را رد می‌کند و آثاری را که مطابق با ضوابط هستند، به مرحله ارزیابی و داوری دومرحله‌اي ارسال میشوند.
کمیته‌های داوری مقدماتی در مرحله اول، مدارک و صلاحیت آثار را از نظر ویژگی‌های عمومی بررسی کرده و آثار دارای صلاحیت را به مرحله بعدی داوری می‌فرستند. مطابق ضوابط، آثاری که پیش از این برنده حداقل یک جایزه معتبر علمی در سطح جهان شده باشند، به مرحله بعد راه نمی‌یابند. همچنین آثاری که شخصی و خارج از مسیر صحیح نامزدی توسط نهادهای نامزدکننده ارائه شوند در این مرحله پذیرفته نمی‌شوند.
در مرحله نهایی، در هر یک از حوزه‌های جایزه، یک گروه داوری هفت‌نفره از محققان و دانشمندان برجسته بین‌المللی، آثار نهایی را داوری و اثر برگزیده را انتخاب می‌کنند.
جایزه مصطفی(ص) با هدف شناسایی آثار برجسته دانشمندان جهان اسلام در توسعه علم و فناوری در جهان و بعد از مطالعه علمی ۳۰۰ جایزه جهانی و بررسی استانداردهای این جوایز از اوایل دهه 90 شروع به کار نموده است و به دلیل اهمیت دانش در سخنان پیامبر خاتم، مزین به نام پیامبر اکرم (ص) شده است. این جایزه تاکنون چهار دوره در سال‌های 1394، 1396، 1398 و 1400 برگزار شده و پنجمین دوره آن، مهر 1402 و همزمان با میلاد پیامبر رحمت برگزار خواهد شد.
این جایزه هر سال در سه حوزه تخصصی علم و فناوری ارتباطات و اطلاعات، علم و فناوری زیستی و پزشکی، علم و فناوری نانو و یک حوزه عمومی؛ یعنی "علوم پایه و مهندسی" اعطا می‌شود.
