تاریخچه بیماری‌های مسری و خوب و بد واکسن کرونا/ ام.آر.ان.ای ژن‌ها را تغییر نمی‌دهد
مدیرگروه میکروبیولوژی دانشگاه الزهرا(س) ضمن بیان تاریخچه‌ای از ظهور و شیوع بیماری‌های مسری ویروسی و میکروبی، به تفصیل به تاریخچه ساخت واکسن‌ها و در انتها خوب و بد واکسن کرونا پرداخت.
به گزارش ستاد ارتباطات و اطلاع‌رسانی بنیاد مصطفی آمنه الیکائی، امروز (پنجشنبه، 20 خرداد) در اولین نشست کافه علم جایزه مصطفی با موضوع "تاریخچه واکسن، اولین واکسن ها و واکسن های آینده، خرافات و تفکرات نادرست در رابطه با واکسن" که در محل کافه کر باغ کتاب تهران برگزار شد، خطاب به علاقه‌مندان حضوری و مجازی، ابتدا تاریخچه‌ای از بیماری‌های مسری ویروسی و باکتریایی را بیان کرد و گفت: قدیمی‌ترین بیماری‌های عفونی آبله و فلج اطفال هستند. آبله بسیاری از امپراتوری‌های دنیا را از بین برده که اسناد آن در موزه‌های جهان موجود است.
آبله و فلج اطفال؛ مسری‌های بدقلق
وی ادامه داد: سند خیلی رسمی از وجود بیماری فلج اطفال در نقاشی اهرام مصر دیده می‌شود که مردی لنگان‌لنگان در حال رفتن به سمت یکی از فراعنه مصر ترسیم شده است. در مورد آبله نیز گفته می‌شود یکی از امپراتوران چین زندگی خود را مدیون تلقین یا آبله‌کوبی است؛ روشی که در چین وجود داشته ولی خیلی رواج نداشته و همه مردم تمایل به انجام آن نداشته اند.
این استاد میکروب‌شناسی، شیوع آبله را نوعی سلاح جنگی در قرون گذشته دانست و افزود: تصاویر مبتلایان به آبله را تا همین اواخر داریم که حتی اگر زنده می‌ماندند، یا کر و کور می‌شدند یا دست‌کم جای زخم‌ها روی پوست آنها می‌ماند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه الزهرا(س) بعد از آبله، فلج اطفال را نقطه عطفی در تاریخ میکروب‌شناسی دانست و گفت: این بیماری خیلی قدیمی نیست و در دهه 40 و 50 قرن 20 یک همه‌گیری داشتیم که طی آن 57 میلیون نفر به آن مبتلا شدند. با اینکه فقط 1 درصد از مبتلایان به این بیماری فلج می‌شوند، ولی وقتی بیماری به همه‌گیری تبدیل می‌شود 1 درصد اهمیت زیادی می‌یابد و تعداد زیادی از افراد جامعه را فلج می کند. به این دلیل پزشکان برای مقابله با آن بسیج شدند.
الیکائی ادامه داد: در کنار این بیماری‌ها، بیماری‌های ویروسی جدید دیگر و بیماری‌های باکتریایی مانند تیفوئید، وبا و دیفتری نیز ظهور می‌کردند که مثلا وبا در ایران کشته‌های زیادی در زمان جنگ جهانی اول داشت.
آنفلونزای 1918 اسپانیا؛ سوغات سربازان آمریکایی برای اروپا
وی با اشاره به شیوع عالم‌گیر آنفلونزای اسپانیایی توضیح داد: یک همه‌گیری مهم و گسترده آنفولانزای اسپانیایی در سال 1918 بود. چند نفر از سربازانی که از کانزاس برای کمک در جنگ راهی اسپانیا شدند، به این بیماری مبتلا بودند و وقتی کِشتی آنها به اسپانیا رسید، لشکری شکست‌خورده بود که تعدادی زیاد از آنها مُرده، تعدادی به شدت بیمار و بقیه هم ناقل بودند. این همه‌گیری بیش از 100 سال قبل 50 میلیون کشته برجا گذاشت.
الیکائی ویروس بعدی را اچ آی وی (عامل بیماری ایدز) دانست که در سال 1983 کشف شد ولی اکنون بعد از 40 سال هنوز واکسن موثری برای آن نیست و گفت: توانایی ویروس‌ها به دلیل تغییر سبک زندگی انسان‌ها در این سال‌ها بیشتر شده است؛ مثلا به دلیل اکوتوریسم انسان‌ها بیشتر با طبیعت ارتباط دارند و ویروس‌هایی از حیوانات به آنها منتقل می‌شود.
وی به ظهور بیماری سارس/ SARS در سال 2002 اشاره و خاطرنشان کرد: چین در آن مقطع به خوبی توانست این بیماری را مهار کند و همین باعث شد دنیا در مواجهه با بیماری‌های ویروسی این چنینی خوش‌خیال شود و بعد بیماری‌های مرس/ MERS دیده شدند و در کنار این بیماری‌ها ویروس‌های ضمنی هم مانند هپاتیت B و هپاتیت C هم دیده می‌شدند.
شیر بدوشید تا آبله نگیرید
این استاد میکروب‌شناسی در ادامه به تاریخچه کشف واکسن‌ها پرداخت و گفت: دنیای ایمونولوژی در سال 1796 با کشف ادوارد جنر/ Edward Jenner متحول شد. او که پزشکی حوالی لندن بود، متوجه شد زنانی که شیر گاوها را می‌دوشند آبله نمی‌گیرند. جنر شجاعت به خرج داد، زخم‌های آبله گاوی را برداشت و به یک پسربچه زد و بعد او را با آبله واقعی مواجه کرد؛ وی اسناد تحقیق خود را برای کالج سلطنتی جراحی لندن فرستاد که مورد تمسخر قرار گرفت؛ ولی همین اسناد امروزه در موزه نگهداری می‌شوند. اما تحقیقات وی منجر به تولید واکسن شد که کلمه واکسن از وکا vacca (ریشه لاتینی گاو) گرفته شده است.
وی نتیجه این امر را واکسیناسیون گسترده و ریشه‌کنی آبله در سال 1970 یا 1980 دانست و گفت: در پی این امر سازمان بهداشت جهانی به این فکر افتاد که سراغ واکسیناسیون گسترده بیماری‌های دیگر برود و در مرحله بعدی واکسیناسیون فلج اطفال را مطرح کرد؛ سال 2000 و بعد 2010 و بعد 2020 را زمان پایان فلج اطفال اعلام کردند که به دلیل بروز جنگ‌ها در مناطق مختلف از جمله جنگ سوریه، درگیری‌های افغانستان یا بعضی مناطق آفریقا و توقف واکسیناسیون هنوز محقق نشده است.
الیکائی تاکید کرد: برگشت و شیوع بیماری‌های مسری در صورت نزدن واکسن به دلایل مختلف در کشورهای گوناگون، در مورد بیماری‌های دیگر هم صادق است مثلا در مورد سرخک بارها روی داده است.
وی خاطرنشان کرد: با وجود همه مشکلات واکسیناسیون همچنان دنیا ترجیح می‌دهد به سمت واکسن برود.
جیوه در واکسن‌ها نداریم
وی در بخش دیگری از این نشست به برخی سوالات متداول در مورد واکسن‌های کرونا توضیح داد.
الیکائی در مورد تحت تاثیر قرار گرفتن هوش به دلیل زدن واکسن گفت: اگر بررسی کنیم که آیا نخبه‌های ایرانی در کودکی واکسن زدند یا خیر، می‌توانیم بفهمیم زدن واکسن در هوش تاثیری دارد یا خیر. در مورد حلال واکسن‌ها نیز، حلال پایه همه اینها آب است و بعد محیط‌های نمکی برای تنظیم غلظت‌های مختلف.
وی در مورد وجود فلزات سنگین جیوه یا هر فلز دیگر نیز گفت: درحال حاضر دیگر در واکسن‌ها این نوع فلزات وجود ندارد. در گذشته به عنوان نگهدارنده استفاده می‌شد، اما بعد از اختراع روش‌های لیوفیلیزاسیون (شامل 3 مرحله‌ی انجماد، خشک شدن اولیه و ثانویه) استفاده نمی‌شود.
وی در مورد لزوم انتشار اطلاعات علمی مراحل ساخت واکسن‌های کرونای موجود در بازار گفت: این اطلاعات در مورد بسیاری واکسن‌ها از جمله واکسن اسپوتنیک و فایزر وقتی منتشر شد که واکسن‌ها عرضه شده و به جمعیت زیادی تزریق شده بودند.
ایران و روسیه قدیمی‌های داروسازی و واکسن‌سازی
این استاد دانشگاه در مورد این سوال که آیا برخی گروه‌های خونی کمتر به کرونا مبتلا می‌شوند و نباید واکسن بزنند گفت: مقاله معتبری در مورد رابطه ابتلای به نوع شدید کرونا با یکی از گروه های خونی وجود دارد؛ اما این مقاله نزدن واکسن را تایید نمی‌کند زیرا عوامل زمینه‌ای دیگر بسیاری در مورد ابتلا به کرونا داریم.
وی همچنین در زمینه روند ساخت واکسن‌های کرونا در داخل کشور گفت: ایران از واکسن‌ساز‌های قوی در دنیا است، روسیه هم همینطور و هیچ¬کس نمی‌تواند قدرت علمی و پزشکی روسیه را که از اتحاد جماهیر شوروی مانده رد کند. اما به دلیل تحریم‌های اخیر علیه ما و حتی روسیه سیستم‌ها نوسازی نشده است، بسیاری فناوری‌های بالا به ایران اصلا فروخته نمی‌شود.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: بنابراین حتی اگر فرمول برخی از این واکسن‌ها را داشته باشیم نمی‌توانیم آنها را بسازیم؛ زیرا فناوری آن در کشور نیست. اما ارتباط با برخی کشورها مانند کاری که در همکاری با کوبا برای ساخت واکسن می‌شود، مفید بوده و این امر در دنیا نیز متداول است.
ام.آر.ان.ای ژن‌ها را تغییر نمی‌دهد
الیکائی در مورد این سوال که آیا واکسن‌های با فناوری ام.آر.ان.ای می‌توانند باعث تغییرات ژنتیکی شوند نیز گفت: ام.آر.ان.ای چند ویژگی دارد که مولکول کلیدی وارث به حساب می‌آید. ام.آر.ان.ای به طور کلی وارد دی.ان.ای سلولی نمی‌شود اما ام.آر.ان.ای آنفلونزا وارد هسته می‌شود و همانجا همانندسازی می‌کند. پس اینکه ام.آر.ان.ای وارد سلول شود و تاثیری داشته باشد بعید نیست ولی ام.آر.ان.ای از نوعی که برای واکسن استفاده می‌شود متفاوت است و وارد دی.ان.ای نمی
شود و احتمال اینکه روی ژن‌های نسل بعد تاثیر بگذارند بسیار بسیار بعید است.
وی در پایان تاکید کرد: واکسن‌های ام.آر.ان.ای پیشینه طولانی دارند؛ مدت‌ها بود که محققان روی تولید آنها کار می‌کردند ولی زمینه مناسبی برای ورود به جمعیت انسانی پیش نیامده بود که با شیوع کرونا و ضرورت مقابله با این بیماری این زمینه پیش آمد.
