رمزگشایی از رازهای طبیعت

به گزارش ستاد ارتباطات و ترویج بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص)،بیشتر ما در زندگی زمانهای پرتنشی داشتهایم که با نوشیدن یک فنجان دمنوش بابونه به لحظاتی آرامشبخش بدل شده یا سرماخوردگی آزاردهندهای را تجربه کردهایم که با یک چای لیمو تسکین یافته است. این لحظات رضایتبخش ممکن است ما را به قدردانی از این محصولات طبیعی ترغیب کرده باشند و منجر شوند تا به سایر فوایدی که میتوانیم از گلها، میوهها، گیاهان و ادویهها دریافت کنیم، فکر کنیم.
شاید از خود پرسیده باشیم: آیا درمانهای طبیعی میتوانند جایگزین روشهای سنتزی مرسوم شوند که هنگام بیماری دریافت میکنیم؟ آیا باید روشهای سنتزی بهطور کامل کنار گذاشته شوند؟ و یا آیا هر دو روش میتوانند به کمک همدیگر، داروهای موثرتری را در اختیار ما قرار دهند؟
برای یافتن پاسخ، با محمد اقبال چودری، دانشمند برجسته پاکستانی، به گفتگو نشستیم. چودری ما را با میراث شفابخش طبیعت و پژوهشهای کنونیاش در مورد درمان "بیماریهای نادیده گرفته شده" آشنا کرد و در ادامه بر ایجاد یک "سیستم بهداشتی یکپارچه" تاکید کرد.
گیاهان: گنجینهای از مولکولهای شگفتانگیز
به گفته چودری، از دوران باستان، بشریت برای نیازهای مختلف خود از جمله غذا، سرپناه و دارو به گیاهان وابسته بوده است. بسیاری از آنها به بشریت کمک کردهاند تا در برابر همهگیریها، اپیدمیها و بیماریهای مختلف زنده بمانند. با گذشت زمان، تجربیات انسانی و خرد جمعی به توسعه طب سنتی کمک کردهاند. او گفت: "این دانش جمعی بشریت در طول نسلها ساخته شده و گنجینهای است که هرگز نباید آن را از دست بدهیم."
چودری معتقد است که طبیعت "بهترین شیمیدان سنتزی" است و گیاهان "گنجینهای از مولکولهای شگفتانگیز" هستند؛ مولکولهایی که نقش موثری در سلامت و رفاه انسان ایفا میکنند.
او بر این باور است که ما مسئولیتی در قبال طبیعت داریم و آن این است که پژوهش¬های بیشتری روی گیاهان سنتی انجام دهیم. بنابراین او و همکارانش در حال تجزیهوتحلیل گیاهان مورد استفاده در طب سنتی و تلاش برای درک شیمی آنها و نحوه تعامل آنها با سیستم زیستی هستند. آنها برهمکنش محصولات گیاهی با سیستم بیولوژیکی و نحوه بروز فعالیت درمانی آنها را مطالعه میکنند.
به عبارت سادهتر، گیاهان برای دفاع از خود در برابر شرایط جوی نابهسامان، حشرات، عفونتها، و سایر تهدیدها مولکولهای زیادی را تولید میکنند. این ترکیبات آلی از کربن، هیدروژن و گاهی اوقات نیتروژن و عناصر دیگری مانند اکسیژن تشکیل میشوند. این مولکولها ساختارها، شکل ها و اندازههای گوناگونی دارند. چودری این ترکیبات را بهعنوان "کلیدهایی" توصیف کرد که از سازوکارهای بیماری رمزگشایی می¬کنند. این ساختارها به ما کمک میکنند تا فرایندهای بیماری بسیاری را کنترل کرده و به درمان انواع بیماریها بپردازیم.
جایی که پزشکی مدرن ناکام میماند، طب سنتی وارد میشود
علاقه خاص چودری، شناسایی ترکیباتی است که میتوانند به درمان بیماریهای شایع و نادیده گرفته شده کمک کنند. این دانشمند توضیح میدهد که "بیماریهای بسیار زیادی وجود دارند که با پزشکی مدرن قابل درمان نیستند، اما ممکن است از ترکیبات گیاهی در محصولات طبیعی برای درمان آن بیماریها استفاده کنیم، همان طور که (اجداد ما) در گذشته این کار را انجام دادهاند."
به عنوان مثال، زمانی بود که مالاریا در اوج خود به سر میبرد و تعداد زیادی از مردم مبتلا را میکشت. با این حال، درمانهای موثر برای این بیماری به لطف آرتیمیسینین، یک داروی کلیدی که در درمان این بیماری استفاده میشود، ارائه شد. چودری اشاره کرد که آرتیمیسینین از گیاهی به نام آرتمیزیا توسط برگزیده جایزه نوبل، خانم تو یویو، استخراج شد. مثالهای دیگر شامل تاکسول -یک داروی ضد سرطان- و مورفین -دارویی که برای کاهش درد مزمن استفاده میشود- وجود دارند. او تأکید کرد: "بنابراین، مولکولهای زیادی در طبیعت هستند که میتوانند به بهبود کیفیت زندگی کمک کنند."
چودری و همکارانش تا به امروز، محصولاتی طبیعی را استخراج کردهاند که نویدبخش درمان بیماریهای شایع و نادیده گرفته شده مانند لیشمانیوز5 و اختلالات عصبی مانند پارکینسون و آلزایمر است. چودری معتقد است که این بیماریها نمیتوانند توسط پزشکی مرسوم درمان شوند، بلکه فقط میتوان آنها را کنترل و مدیریت کرد. این یک مسئله جدی در مورد پزشکی مرسوم امروزی است که به آن پزشکی زیستی، آلوپاتی یا پزشکی غربی نیز گفته میشود. به عنوان مثال، به بیمارانی که از فشار خون بالا، دیابت، زوال عقل یا درد مزمن رنج میبرند، داروهایی داده میشود که صرفا بیماریهای آنها را مدیریت میکنند. برای بسیاری از این بیماریهای شایع، هیچ درمانی وجود ندارد و مردم باید تا آخر عمر با آنها زندگی کنند. بنابراین، او معتقد است که "هیچ سیستم یا داروی واحدی وجود ندارد که بتواند تمام بیماریها را درمان کند."
یک "سیستم مراقبتهای بهداشتی یکپارچه" چگونه به نظر میرسد؟
اکنون این سوال به ذهن میرسد: آیا طب سنتی، موثر یا قابل اعتماد است؟ پاسخ مثبت است. محمد اقبال چودری با سالها پژوهش ثابت کرده که خرد و تجربیات انسانی که به عنوان سیستمهای سنتی پزشکی، سیستمهای پزشکی مکمل یا سیستمهای پزشکی جایگزین نامیده میشوند، درمانهای بسیار خوب و مهمی ارائه میدهند. اینها شامل پزشکی زیستی، طب مکمل، سیستم پزشکی ایرانی، طب سنتی چینی، طب سنتی آیورودا و طب سنتی یونانی هستند که همگی سیستمهای پزشکی توسعهیافتهاند.
او به شدت معتقد است که پس از آزمایشهای دقیق و برآورد کردن معیارهای علمیِ اثربخشی و ایمنی، طب سنتی باید در سیستم مراقبتهای بهداشتی ادغام شود و یک "سیستم مراقبتهای بهداشتی یکپارچه" ایجاد کند. در نتیجه چنین ادغامی، بیماران این فرصت را دارند که با بهترین داروی موجود، بدون در نظر گرفتن اینکه به کدام سیستم تعلق دارند، درمان شوند.
چودری اشاره میکند که در نهایت، آنچه واقعاً مهم است این است که بیماران درمان شوند و از درد رهایی یابند و از بهترین رویکرد ممکن بهرهمند شوند. او معتقد است که جهان به سمت یک سیستم مراقبتهای بهداشتی یکپارچه و پزشکی یکپارچه پیش میرود که همه این شیوهها و دانشهای درمانی انسانی را با هم ترکیب میکند.
مقابله با بیماریهایی که جهان آنها را نادیده میگیرد
در حال حاضر، تمرکز چودری بر ابداع درمانهایی برای بیماریهای گرمسیری نادیده گرفته شده و بیماریهای عصبی است. او میگوید: "ما از تنوع مولکولی طبیعت و دانش سنتی همراه با علم استفاده میکنیم تا داروهایی را توسعه دهیم که موثر و ایمن باشند و بتوانند توسط تعداد زیادی از افراد برای بیماریهایی که درمانی ندارد، به کار گرفته شوند."
بیماریهای نادیده گرفته شده، که به آنها "بیماریهای افراد فقیر" نیز گفته میشود، در مناطق فقیرنشین جهان شایعاند. آنها شامل شیستوزومیازیس، جذام، لیشمانیوز، بیماری شاگاس و غیره هستند. به گفته چودری، آنها از سوی صنایع دارویی یا هیچ توجهی در یافت نمیکنند یا به آنها توجه بسیار کمی میشود زیرا سرمایهگذاری در تولید دارو برای آنها از نظر مالی برای شرکتهای دارویی سودآور نیست.
یکی از بیماریهای نادیده گرفته شده که چودری و همکارانش در حال پژوهش بر روی آن هستند، لیشمانیوز است؛ یک بیماری انگلی و بالقوه مرگبار که از طریق نیش پشه خاکی منتقل میشود. آنها همچنین در تلاش هستند تا محصولات گیاهی یا ترکیبات طبیعی را شناسایی کنند که بتوانند از شروع بیماریهای عصبی مانند بیماری آلزایمر، پارکینسون و صرع جلوگیری کرده و میزان علائم آنها را کاهش دهند.
در حال حاضر فرمولاسیون این گروه تحقیقاتی برای درمان پارکینسون، در مرحله آزمایشات بالینی است. آنها همچنین ترکیباتی را استخراج کردهاند که میتوانند علائم آلزایمر را بهبود بخشند و در این مسیر چندین ثبت اختراع نیز داشته¬اند.
یک کشف پیشگامانه این گروه، ISOX است؛ یک مولکول جدید مشتقشده از گیاه که خواص ضد صرعی قوی دارد. این مخلوط ایزومری یکی از موثرترین ترکیبات ضد صرعی است و یک درمان بالقوه برای صرع، بهویژه در مواردی که به طب غربی مقاوم هستند، ارائه میدهد.
اگر صنعت پزشکی محصول شما را نادیده بگیرد، راه چاره چیست؟
انجام تحقیقات و عملی کردن آن با چالشهایی همراه است. چالشی که چودری و همکارانش با آن مواجه شدهاند، کمبود بودجه به دلیل تمرکز صنعت داروسازی بر مدیریت بیماریها، به جای درمان آنها است. مسئله دوم و مرتبط هم این است که حتی پس از تولید، طب سنتی باز هم با بیمهری صنعت روبهرو میشود، زیرا به اندازه کافی سودآور یا از نظر تجاری مقرون به صرفه به نظر نمیرسد.
او معتقد است که مشکل بودجه و عدم علاقه صنعت داروسازی را میتوان به راحتی برطرف کرد؛ اگر "دنیای در حال توسعه، بهویژه دنیای اسلام، منابع و دانش خود را جمعآوری کنند و با حرکت به طرف بخش داروسازی، داروهای شیمیایی، زیستی و واکسنهای خود را تولید کنند."
چودری پژوهش را بهویژه هنگامی که این پژوهش با طبیعت سروکار دارد، هیجانانگیز میداند؛ زیرا اغلب منجر به کشفهای غیرمنتظره میشود. او معتقد است که این کشفها تحقیقات را به جلو میبرند، به دانشمندان انگیزه میدهند و هدف نهایی منفعت بشریت را دنبال میکنند.
او صحبتهای خود را با ارائه نصیحتی به دانشمندان جوان به پایان می¬رساند: "همیشه به یاد داشته باشید که علم باید به نفع بشریت باشد. کشفهای شما باید زندگیها را بهبود بخشد و جهان را پایدارتر کند."